Przegląd najważniejszych informacji

  1. Pokarm ma wpływ na biodostępność leków
  2. Zwiększona szybkość przepływu krwi przez naczynia włosowate przewodu pokarmowego, zwiększa szybkość wchłaniania leków
  3. Pokarmy wysokobiałkowe przyspieszają przepływ krwi przez naczynia włosowate przewodu pokarmowego
  4. Opóźnienie opróżniania żołądka może powodować opóźnienie działania przyjętego leku
  5. Sole kwasów żółciowych jako związki powierzchniowo czynne, mogą zwiększać rozpuszczalność słabo rozpuszczalnych substancji
  6. Sole kwasów żółciowych mogą utrudniać wchłanianie niektórych leków przez wytwarzanie nierozpuszczalnych kompleksów

Aby odpowiedzieć na pytanie „Czy lek może być przyjmowany przed lub po jedzeniu?" należy poznać jakie czynniki w procesie wchłaniania pokarmu mają wpływ na biodostępność leku. Dostępność biologiczna nazywana inaczej biodostępnością jest to rozmiar i szybkość z jaką substanacja czynna (lub w przypadku proleku czynny metabolit) została uwolniona z leku, wchłonięta, po czym osiągneła miejsce działania.

Lek aby przedostać się z przewodu pokarmowego do krwiobiegu musi pokonać nabłonek żołądka lub jelita, błonę wyściełającą i włosowaty śródbłonek.

Prawo Ficka: szybkość dyfuzji = kA(Cżj-Ck)
k - stała szybkości dyfuzji
A - powierzchnia na której zachodzi proces wchłaniania
Cżj - stężenie substancji w środowisku żołądka i jelit
Ck - stężenie substancji we krwi

Szybkość dyfuzji przez błony jest funkcją gradientu stężeń w przewodzie pokarmowym oraz we krwi. Wyższe stężenie leku we krwi będzie wiązało się z wolniejszym wchłanieniem. W związku z tym kluczową rolę będzie odgrywać szybkość przepływu krwi przez naczynia włosowate przewodu pokarmowego. Przyjęcie posiłku z wysoką zawartością białka zwiększa przepływ krwi o 35% w pierwszej godzinie po posiłku, natomiast spożycie pokarmu o dużej zawartości glukozy zmniejsza szybkość przepływu krwi o 8,5%. Z powyższych obserwacji wynika, że spożycie pokarmu wysokobiałkowego będzie sprzyjało szybszemu wchłanianiu leków poprzez przyspieszenie przepływu krwi w naczyniach włosowatych przewodu pokarmowego.

Ważną funkcją żołądka jest regulowanie szybkości, z jaką jego zawartość przechodzi do dalszych części przewodu pokarmowego. Zwolnienie procesu opróżniania żołądka może powodować opóźnienie działania przyjętego leku. Wolniejszy transport z żołądka do jelita cienkiego jest obserwowany po spożyciu gorących pokarmów, roztworów o dużej lepkości lub tłuszczów. Zaobserwowano również 2-krotnie dłuższy pasaż żołądkowy po spożyciu pokarmów stałych w porównaniu do pokarmu płynnego. Jelito cienkie dzięki obecności kosmków ma dobrze rozwiniętą powierzchnię jest więc lepszym miejscem wchłaniania niż żołądek. Pokarmy zawierające wysoką zawartość tłuszczu pobudzają wydzielanie żołci do światła jelita. Sole kwasów żółciowych mogą dwojako wpływać na wchłanianie substancji leczniczej. Z jednej strony działają jak emulgator zwiększając rozpuszczalność trudno rozpuszczalnych substancji, z drugiej strony mogą utrudniać wchłanianie niektórych leków przez wytwarzanie nierozpuszczalnych kompleksów.

Leki podawane na pusty żołądek (1 h przed posiłkiem lub 2-3 h po posiłku):

  • Penicyliny doustne
  • Cefalosporyny
  • Makrolidy
  • Tetracykliny
  • Nitrogliceryna
  • Izoniazyd

Leki przyjmowane z pokarmem lub bezpośrednio po posiłku:

  • Allopurinol
  • Aminofilina
  • Amiodaron
  • Baklofen
  • Karbamazepina
  • Doksycyklina
  • Etambutol
  • Ibuprofen
  • Kwas acetylosalicylowy
  • Metformina
  • Metoprolol
  • Metronidazol
  • Naproksen
  • Nitrofurantoina
  • Preparaty żelaza, potasu
  • Propanolol
  • Sulfonamidy
  • Tolbutamid
  • Witamina B2
  • Witamina PP