Hiperlipoproteinemia to zaburzenie przemiany lipidów polegające na zwiększeniu jednej lub większej ilości frakcji lipidów. Do lipidów osocza zaliczamy fosfolipidy, triglicerydy, cholesterol, estry cholesterolu oraz wolne kwasy tłuszczowe. Lipidy są nierozpuszczalne w wodzie przez co muszą być transportowane we krwi w formie związanej z białkiem jako lipoproteiny. Lipoproteiny zostały podzielone na frakcje:
- lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL – very low density lipoproteins)
- lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL – interme- diate density lipoproteins)
- lipoproteiny o małej gęstości (LDL – low density lipoproteins)
- lipoproteiny o dużej gęstości (HDL – high density lipoproteins)
- lipoproteina (a)
- chylomikrony
Zaburzona ilość lipoprotein zwiększa ryzyko wystąpienia miażdzycy. Miażdżyca jest postępującą chorobą zapalną tętnic typu mięśniowego. W jej przebiegu dochodzi do gromadzenia złogów tłuszczowych w warstwie wewnętrznej naczynia. Tworzenie się blaszki miażdżycowej jest ściśle związane ze stężeniem lipidów we krwi.
Podstawową formą leczenia hiperlipoproteinemi jest prowadzenie zbilansowanej diety mającej na celu normalizację masy ciała. Dopiero gdy metoda ta okaże się nieskuteczna wprowadzana jest farmakoterapia. Pożądanymi wartościami stężenia lipoprotein w osoczu u pacjentów bez dodatkowych czynników ryzyka są odpowiednio:
- HDL u kobiet >40 mg/dl, u mężczyzn >35 mg/dl
- LDL <155 mg/dl
- cholesterol całkowity <215 mg/dl
- triglicerydy <200 mg/dl
Statyny
Statyny czyli inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylo-CoA skutecznie obniżają stężenie cholersterolu. Dzieje się to na drodze blokady enzymu reduktazy HMG-CoA uczestniczącej w biosyntezie tego lipidu. W komórkach wątroby dochodzi do obniżenia stężenia wewnątrzkomórkowego cholesterolu oraz wytworzenia większej ilości receptorów dla LDL w celu wychwycenia cholesterolu z krwi. Dzięki temu następuje obniżenie stężenia LDL i cholesterolu całkowitego. Statyny wykazują działanie plejotropowe dzięki czemu są lekami o działaniu wielokierunkowym. Poza obniżaniem poziomu cholesterolu, między innymi regulują również syntezę tlenku azotu skutkującą rozszerzeniem naczyć krwionośnych. Do statyn zaliczamy: lowastatynę, simwastatynę, atorwastatynę, fluwastatynę, rosuwastatynę, prawastatynę. Lowastatyna wydalana jest z żółcią. Po odstawieniu jej działanie utrzymuje sie przez dłuższy czas. Simwastatyna to najsilniejszy lek w grupie, ale wykazuje też silniejsze działania niepożądane. Lowastatyna i simwastatyna są podawane w postaci nieaktywnych proleków. Dopiero po przekształceniu w wątrobie powstają ich aktywne metabolity. Fluwastatyna jest hydrofilna, wiąże się z białkami osocza. Rosuwastatyna zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu II (działanie hiperglikemizujące), jej stosowanie ograniczone do osób które nie mają czynników ryzyka cukrzycy. Przedawkowanie statyn może prowadzić do miotoksyczności a w skrajnym przypadku do rozpadu mięśni poprzecznie prążkowanych (rabdomiolizy). Leki te nie powinny być stosowane w schorzeniach wątroby, po przebytych miopatiach, w ciąży i okresie karmienia.
Fibraty
Przedstwicielami fibratów są: klofibrat, etofibrat, bezafibrat, fenofibrat, gemfibrozyl. Działanie leków należących do tej grupy nie zostało jeszcze w pełni wyjaśnione. Mają niewielki wpływ na stężenie cholestreolu w osoczu, lecz wpływają znacznie silniej na triglicerydy, których poziom może zostać zmniejszony nawet o 30-50%. Właściwość ta może być użyteczna u pacjentów o bardzo wysokim stężeniu triglicedydów we krwi. W pozostałych przypadkach obniżenie poziomu tych lipidów jest kwestią dyskusyjną. Niewątpliwą zaletą fibratów jest ich zdolność do podwyższania poziomu HDL. Ponadto fibraty wzmagają aktywność lipazy lipoproteinowej dzięki czemu więcej cząstek VLDL przechodząc przez pośrednią formę IDL jest przekszatałcanych do LDL.
Inhibitory wchłaniania cholesterolu
Cholesterol z przewodu pokarmowego wchłaniany jest w jelicie cienkim. Po przejściu do enterocytu ulega przemianom prowadzącym do powstania chylomikronów, które następnie trafiają do krążenia ogólnego. Pierwszym dopuszczonym do obrotu inhibitorem wchłaniania cholestrolu był ezetymib. Lek ten wybiórczo blokuje białko (NPC1L1) odpowiedzialne za jelitowe wchłanianie cholesterolu. Ezetymib może być podawany raz dziennie w dawce 10 mg. Wskazany jest w leczniu hipercholestrolemii do samodzielnej terapii lub jako lek skojarzony.
Żywice jonowymienne
Żywice jonowymienne podawane są drogą doustną. Działają poprzez wiążanie kwasów tłuszczowych które następnie wydalane są z kałem. W celu uzupełnienia deficytu, wewnątrzkomórkowy cholestrol zużywany jest do syntezy kwasów tłuszczowych. Dodatkowo dzieki obniżeniu poziomu wewnątrzkomórkowego cholestrolu w wątrobie następuje zwiększenie liczby receptorów LDL, które wychwytują lipoproteiny o małej gęstości. Do żywic jonowymiennych należą kolestyramina (cholestyramina), kolestypol, diwistyramina.
Kwas nikotynowy
Obniża osoczowy poziom triglicerydów oraz cholestrolu. Jego działanie jest uzależnione od zastosowanego stężenia. Okres półtrwania kwasu nikotynowego wynosi około jednej godziny. Po podaniu doustnym kwas nikotynowy wchłania się szybko i praktycznie w całości, tylko 12% substancji wydalane jest z moczem w postaci niezmienionej.