Rodzaj wybranego podłoża maściowego decyduje o tym jakie właściwości będzie posiadać stworzona za ich pomocą maść. Podłoże maściowe ze względu za właściwości fizykochemiczne może przyspieszać lub spowalniać działanie leku na skórze.

Podział podłóż maściowych względem właściwości fizykochemicznych:

- podłoża lipofilowe (węglowodorowe, tłuszczowe) - niezmywalne, posiadają właściwości hydrofobowe, mogą wiązać nieznaczne ilości wody

- podłoża absorpcyjne – niezmywalne, nie rozpuszczają się w wodzie, posiadają w swoim składzie emulgator który umożliwia im trwałe wiązanie wody w postaci emulsji w/o

- podłoża zmywalne wodą (kremy) - wiążą wodę tworząc emulsję o/w, posiadają właściwości hydrofilowe

- podłoża beztłuszczowe (hydrożele) - zmywalne, rozpuszczają się w wodzie

PODŁOŻE WĘGLOWODOROWE

WAZELINA (Vaselinum)

W wyniku destylacji ropy naftowej otrzymywana jest m.in Wazelina żółta (Vaselinum flavum), która będąc poddawana procesom dalszego oczyszczania prowadzi do powstania Wazeliny białej (Vaselinum album). Jest mieszaniną wyższych węglowodorów nasyconych z niewielką domieszką węglowodorów nienasyconych. Zanurzenie i wyciągnięcie bagietki z wazeliny pozwala na wyciągniecie substancji w nitkę. Właściwość ta uwarunkowana jest obecnością krystalicznych form węglowodorów wyglądem przypominających igły zwanych trychitami. Trychity obserwować można pod mikroskopem, ustawiają się w nitce wazeliny zgodnie z kierunkiem wyciągania. [1]

Wazelina cechuje się dużą trwałością chemiczną, gdyż nie wchodzi w reakcje i nie jełczeje. Stosowana miejscowo, pokrywa warstwę skóry redukując utratę wody przez skórę nawet do 98% [2]. W małym stopniu uwalnia substancje lecznicze. Ze względu na hydrofobowe właściwości wazelina ma nieznaczną zdolność wiązania wody. Jej liczba wodna mieści się w graniach 7-10. Zwiększenie zdolności wiązania wody jest możliwe poprzez dodanie do wazeliny substancji emulgujących takich jak cholesterol lub lanolina.

PODŁOŻA TŁUSZCZOWE

SMALEC WIEPRZOWY (Adeps suillus)

Otrzymywany jest w wyniku wytapiania tłuszczu obrastającego jelita i nerki świń. Swoją konsystencję zawdzięcza obecności stałych glicerydów palmitynowych i stearynowych oraz płynnych glicerydów oleinowych. Jest podłożem o niskiej liczbie wodnej w zakresie 7-16. Przechowywany powinien być w chłodnym, zaciemnionym gdyż łatwo ulega procesowi jełczenia. Posiada powinowactwo do lipidów skóry dzięki czemu jest dobrym nośnikiem substancji leczniczych. Ponadto, jako podłoże farmaceutyczne jest dobrze tolerowany przez skórę wrażliwą.

PODŁOŻA ABSORPCYJNE BEZWODNE

LANOLINA BEZWODNA (Lanolinum anhydricum, Cera lanae)

Organiczna substancja woskowa wchodząca w skład wydzieliny gruczołów łojowych owiec, otrzymywana w procesie oczyszczania wełny. Stanowi mieszaninę estrów cholesterolu i wyższych alkoholi nienasyconych z wyższymi kwasami tłuszczowymi. [3]. Posiada dużą zdolność wiązania wody, dodana do wazeliny działa jak emulgator tworząc mieszaninę w/o. Nałożona na skórę działa dwojako, tworzy ochronny film na jej powierzchni oraz penetruje do warstwy ziarnistej naskórka. Zatrzymuje wodę w postaci zemulgowanej co skutkuje zwiększeniem elastyczności skóry. Znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym, szczególnie do produkcji nawilżających kremów i balsamów.

EUCERYT

Emulgator uzyskiwany w procesie zmydlania lanoliny. Pod względem chemicznym stanowi mieszaninę alkoholi steroidowych. [5,6]

EUCERYNA (Eucerinum)

Tworzona poprzez zmieszanie 6 części eucerytu z 94 częściami wazeliny białej. Euceryt będąc emulgatorem zwiększa liczbę wodną powstałej mieszaniny do poziomu ok 300. Znany jest również drugi przepis w skład którego wchodzi 2 części cholesterolu, 3 części alkoholu cetylowego i 95 części wazeliny białej. Zastosowanie dwóch emulgatorów pozwala na znaczne zwiększenie liczby wodnej. Stosowana do przygotowywania maści bezwodnych i uwodnionych. Sprzyja uwalnianiu substancji czynnej z maści, jednocześnie zmiękczając i nawilżając naskórek. [4,5,6]

MAŚĆ CHOLESTEROLOWA (Unguentum Cholesteroli)

Dobrze tolerowana przez skórę, nie powoduje uczuleń. Ma duże zdolności wiązania wody ze względu na obecność emulgatora – cholesterolu. Jej liczba wodna wynosi ok. 220. Tworzy emulsje typu w/o. W skład wchodzą 3 części cholesterolu, 18 części wazeliny białej, 64 części ciekłej parafiny, 15 części parafiny stałej. [6]

PODŁOŻA ABSORPCYJNE UWODNIONE

LANOLINA UWODNIONA (Lanolinum hydricum)

Podłoże w postaci emulsji w/o który składa się z 1 części lanoliny bezwodnej i 3 części wody. Łatwo przenika w głąb skóry. Ma miękką konsystencję, lepiej rozsmarowuje się niż lanolina bezwodna. [6]

MAŚĆ ZMIĘKCZAJĄCA (Unguentum leniens, Cold cream)

Składa się z 15 części olbrotu, 8 części wosku białego, 62 części oleju rzepakowego, 15 części wody oraz dodatku olejku lawendowego w stosunku 2 kropli na 100g podłoża. Łączenie składników odbywa się na łaźni wodnej gdzie do olbrotu, wosku i oleju stopniowo wmieszana zostaje ciepła woda. Nazwę Cold cream, zawdzięcza uczuciu chłodzenia, które powstaje w wyniku parowania uwolnionej z maści wody po kontakcie z ciepłą powierzchnią skóry. Stanowi emulsje w/o. [6]

[1] "Od wazeliny do krzemowej rewolucji: czyli niezwykła historia największego polskiego odkrycia, które zmieniło świat", Paweł E. Tomaszewski
[2] "Sucha skóra jako aktualny problem kliniczny", Magdalena Czarnecka-Operacz
[3] "Walory prozdrowotne produktów owczych", Stanisław Milewski
[4] "Monografia euceryny w Farmakopei Polskiej" Lucyna Wolniak, Małgorzata Sznitowska, GUM
[5] " Charakterystyka produktu leczniczego", Wytwórnia euceryny laboratorium farmaceutyczne "COEL "
[6] "Technologia postaci leku recepturowego. Półstałe postacie leku", Barbara Chałasińska, Aleksandra Rostek, Dorota Miodek, Grażyna Krajewska-Brzywczy, Edmund Sieradzki, WUM
Tło artykułu autorstwa silviarita z Pixabay